Dijital Çağda Yükseköğretimin Geleceği

Prof. Dr. Mehmet Sezai TÜRK

HBV Üniversitesi Iletişim Fakültesi, RTS Bölüm Başkanı

İletişim teknolojilerindeki gelişmeler, yeni medya, sosyal medya, iş modellerindeki değişimler ve toplumsal dönüşümler, eğitimin yeniden tasarlanmasını zorunlu kılıyor. Pandemi, 1.6 milyar öğrencinin eğitimden kopmasına neden oldu ve eğitim sistemlerinin yeni koşullara hızla adapte olmasını gerektirdi. Pandemi, eğitim sistemlerini derinden etkileyerek yüz yüze eğitimin yeri uzaktan eğitime bırakmasına neden oldu ve teknoloji kullanımının önemini vurguladı.

Dünya 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri, dijitalleşme ve değişime odaklandı. Bu değişimde yeni beceriler ve bu becerilerin nasıl kazanılacağı odaklanılan konular arasında en etkin şekilde yer aldı. Kurumsal yapılar ve örgütlenmeler, dijitalleşen ve esnekleşen üretim mekanizmaları, yeni müşteri profili ve yeni müşteri tercihleri, yeni ticari paradigmalar bu değişimi zorunlu hale getirdi. Bu yeni dönem; bilgi teknolojilerine odaklı, prosedürlerin azaldığı tedarikçi ve müşteri iletişiminin dijital olarak kolay fakat ilişkisel olarak zor olduğu bir yapı oluşturdu. Bu çerçeve kapsamında yeni iş gücü olanaklarını artırmak, işgücünün vasfını geliştirmek, yeni iş ve rekabet ortamına öncü girmek, bilgi toplumu oluşturmak isteyen tüm ülkeler üniversitelere odaklandı. Acaba üniversiteler bu mevcut duruma, teknolojiye, beklentilere, kurumsal, teknolojik, sermaye, müfredat, öğretim elemanı olarak hazır mıydı?

Bu yeni durum Üniversitelerin de gelecekle ilgili programlarını gözden geçirmesine sebep oldu. Üniversiteler için değişim gerekliliğin ötesinde zorunluluğa dönüştü. Yeni durum üniversitelerde; teknolojiye, yeni becerilere ve iş piyasasının taleplerine uyum sağlamak zorunluluğunu doğurdu. Bu süreçte, eğitimcilerin rolü yeniden tanımlanmalı, teknoloji etkin bir şekilde entegre edilmeli ve öğrenciler geleceğe hazırlanmalı.

Dijital çağda yükseköğretim, teknolojinin sunduğu imkanları merkeze alarak esnek, erişilebilir, öğrenci odaklı ve geleceğin ihtiyaçlarına uyumlu bir yapıya sahip olmalıdır. Gelecek ile ilgili analizler ve genel eğilimler ışığında, dijital çağda yükseköğretimin nasıl olması gerektiğine dair temel özellikler şu şekilde özetlenebilir:

1. Teknolojiyle Bütünleşik ve Yenilikçi:

• Bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT), öğretim süreçlerine entegre edilmeli. Sanal öğrenme ortamları, simülasyonlar, görselleştirme araçları ve yapay zeka gibi yenilikçi teknolojiler ders tasarımında kullanılmalı.

• MOOC (Kitlesel Açık Çevrimiçi Dersler) ve harmanlanmış öğrenme gibi modeller, eğitimi daha erişilebilir ve esnek hale getirmeli.

2. Kişiselleştirilmiş ve Esnek Öğrenme:

• Eğitim, bireysel ihtiyaçlara ve öğrenme hızlarına göre uyarlanabilir olmalı. Öğrencilerin ilgi alanlarına ve kariyer hedeflerine göre özelleştirilmiş müfredatlar sunulmalı.

• Hayat boyu öğrenme yaklaşımı benimsenmeli; öğrenciler, kariyerleri boyunca becerilerini güncelleyebilecekleri bir sistemle desteklenmeli.

3. Erişim ve Eşitlik Odaklı:

• Uzaktan eğitimle coğrafi ve ekonomik engeller aşılmalı, dezavantajlı gruplara yüksek kaliteli eğitim ulaştırılmalı.

• Dijital uçurumun kapatılması için altyapı yatırımları ve teknoloji okuryazarlığı eğitimi sağlanmalı.

4. Öğrenci Merkezli ve İnteraktif:

• Öğrenme süreci, pasif bilgi aktarımından ziyade aktif katılım, işbirliği ve problem çözme üzerine kurulmalı.

• Çift yönlü etkileşim (öğrenci-öğretim elemanı ve öğrenci-öğrenci) dijital araçlarla güçlendirilmeli.

5. Geleceğin Becerilerine Hazırlık:

• Analitik düşünme, karmaşık problem çözme, yaratıcılık, teknoloji kullanımı ve liderlik gibi 21. yüzyıl becerileri müfredatın temelini oluşturmalı.

• İş piyasasının dönüşümüne uyum sağlamak için beceri uyumsuzluğu önlenmeli ve öğrenciler yeni meslek alanlarına hazırlanmalı.

6. Kalite Güvencesi ve Akreditasyon:

• Ders tasarımı, içerik, öğretim elemanları ve teknolojik altyapı gibi unsurlar sürekli değerlendirilmeli ve uluslararası standartlara uygun olmalı.

• Hesap verebilirlik ve şeffaflık, eğitim kalitesinin temel ilkeleri arasında yer almalı.

7. Öğretim Elemanlarının Rolünün Yeniden Tanımlanması:

• Öğretim elemanları, geleneksel bilgi aktarıcı rolünden rehber ve kolaylaştırıcı bir konuma evrilmeli.

• Teknolojiyi pedagojik olarak etkin kullanabilmeleri için düzenli eğitim almalı ve dijital araçlara hakim olmalılar.

8. Sürdürülebilir ve Uyarlanabilir Altyapı:

• Uzaktan eğitim sistemleri, teknolojik gelişmelere hızlı adapte olabilecek şekilde tasarlanmalı.

• Güçlü bir teknik, akademik ve yönetimsel destek sistemi oluşturulmalı.

9. Küresel ve İşbirlikçi Bir Yaklaşım:

• Üniversiteler, uluslararası pazarlama ve işbirlikleriyle küresel bir vizyon benimsemeli.

• Açık eğitim kaynakları (OER) ve uluslararası projelerle bilgi paylaşımı teşvik edilmeli.

10. Değerlendirme ve Sürekli Gelişim:

• Öğrenci tepkileri, öğrenme çıktıları ve bilgilerin transfer edilebilirliği gibi unsurlar düzenli olarak analiz edilmeli.

• Eğitim programları, toplumsal ve ekonomik değişimlere göre sürekli güncellenmeli.

Sonuç olarak,

Gelecekte yükseköğretim, yaşlanan dünya, iş piyasasının dönüşümü, beceri uyumsuzluğu, hızlı şehirleşme gibi sorunlara yanıt aramalı. Üniversiteler, genişleme, farklılaşma, esneklik ve kalite odaklı standartlaşma gibi alanlarda dönüşüm yapmalı. Dijital çağda yükseköğretim, teknolojinin sunduğu fırsatları kullanarak eğitimi demokratikleştirmeli, bireyleri geleceğe hazırlamalı ve değişen dünyaya uyum sağlamalıdır. Bu, yalnızca teknolojik altyapıyla değil, aynı zamanda pedagojik yenilik, öğretim elemanlarının kapasitesi ve kurumsal vizyonla mümkün olabilir. OECD ve WEF raporlarına göre, analitik düşünme, karmaşık problem çözme, yaratıcılık gibi beceriler geleceğin eğitiminde kritik öneme sahip. Üniversiteler, bu dönüşümü başarmak için stratejik planlar geliştirmeli ve değişime direnç gösteren yapıları aşmalıdır.

Bu yazı ilk olarak Medya-İş Dergisinin Nisan-Haziran 2025 sayısında yayınlandı. Yazının PDF versiyonuna https://www.sezaiturk.com/makaleler/ adresinden erişebilirsiniz.