top of page
Ara

Mizahın Yeni Görsel Dili Capsler

Sosyal medya ağlarının vazgeçilmez bir parçası haline gelen capsler, kullanıcıların kendilerini veya güncel bir durumu mizahi bir yaklaşımla ifade edebilmek için kullanılmaktadır. Şekil bakımından capslerin bir standardı vardır. Capslerde görselin, yaratıcı metnin yerleştirileceği yerler, renkler ve boyutlar bellidir.


  • Prof. Dr. Mehmet Sezai TÜRK


Edebi eserlerde çoğu zaman “cidd”in ağır başlılık karşıtı olarak kullanılan mizahın aslı, “şaka ve latife yapmak” anlamındaki mezh kökünden masdar ismi olan müzahtır.  Mizah, edebiyatta düşünceleri espri ve nükteyle süsleyerek anlatan, hayatın güldürücü yönünü ortaya çıkaran, insanı gülmeye sevk eden resim, karikatür, konuşma ve yazı sanatıdır. Mizahta temel hedef güldürme ise de çok defa güldürmenin altında fert ve toplumdaki aksaklıkları, çirkinlikleri eleştirme, iğneleme ve düzeltme amaçları da gizlidir.

Mizah, toplumsal ayrıcalıkları hedefine alır; resmi dünyaya karşı kendi dünyasını, resmi devlete karşı kendi devletini kurar. Tüm hiyerarşilere karşıdır. Mizahta kral soytarı, soytarı kral olabilir.


İnsan doğal ve toplumsal sınırlayıcılıklara karşı isyan edebilen bir varlıktır. Toplumsal yapıda üretilen egemenlik ilişkileri birbirinden farklılaşmış insanlara hiyerarşi ve yükümlülükler dayatır. Bütün bu ilişki biçimleri evrensel bir rasyonelliğe değil toplumdaki güç dengelerine dayanır. Mizahta tüm insanlar eşitlenir bu hayatın kısa bir süre için bile olsa gerçekmiş gibi hayal dünyasında yeralmasını sağlar.


Toplumsal gerçekliğe gülünç, sıradışı, eğlenceli yaklaşımın adı olan mizahın ana karakteri eleştirel olmasıdır. Batı kültüründe “humour” olarak geçen mizah, toplumsal işlevi ile değerlendirilmekte, güldürürken sorgulamayı hattâ yıkıcılığı içermektedir. Gelenekler, töreler, toplumsal sistem ve yönetimler, iktidarların yarattığı adaletsizlikler mizahın konusu ve temel eleştiri nesnesidir.


Türk toplumu, sosyo-ekonomik formasyonunun, siyasal ve kültürel yapısının farklılığı nedeniyle Batı mizah kültürünün temel ögesi olan “humour” dan farklı bir gülmece anlayışına sahiptir. Sözlü gelenekten günümüze kadar gelen fıkralar farklı bir mizah anlayışına ve birikimine işaret eder. Nasrettin Hoca başta olmak üzere Bekri Mustafa ve Bektaşi fıkraları halkın yaşama karşı alaycı ve öfkeli tutumunu dile getirir. Osmanlı da ilk mizah dergisi 1870 tarihli Teodor Kasap’ın çıkardığı Diyojen dergisidir.



Günümüzde çok sayıda karikatür ağırlıklı olarak mizah dergisi yayınlanmaya devam etmektedir.    Mizahın yazı, çizgi ve resimle anlatıldığı bu dil yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte yeni mecralarda yeni biçimleriyle hayat bulmaya devam etmektedir. Bugünkü yazımıza kaynaklık eden konu “Capslerdir” Mizahın yeni görsel dili capslerin özellikleri bu yazımızda incelenmiştir. 


Caps kavramı; Türkçe’de   bir anlam kaymasıyla ortaya çıkmıştır.  Meme akımının dünya çapında meşhur olması ve Türkiye’yi de etkilemesiyle bu olgu ülkemizdeki sosyal medya ağlarında kendine yer bulmuştur. Caps kavramı, ilk ortaya çıktığında şimdiki kullanım anlamından farklıydı. İngilizce “capture” sözcüğünden türetilen caps, dijital medya platformlarının ekranındaki olan biteni “yakalamak” anlamına gelmektedir. Aynı zamanda “screen shot” veya “print screen” olarak da bilinen caps, bu anlamıyla kullanılmaktadır. Bu kavramlar yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.


Capsler, görseller ile metinleri bir araya getiren yaratıcı içeriklerdir. Capslerin temel özelliklerinden biri, metinler arası bir nitelik taşımasıdır. Metin, hareketli görsel ya da sadece imaj üstünde yazılı bir metin olarak ortaya çıkan capslerin çok çeşitli şekilleri bulunmaktadır. En belirgin özelliği mizah olan capsler, çok hızlı bir yayılma özelliğine sahiptir. Bunda, içeriğin mizah olması ve güncel olaylara karşı üretilmiş olması etkilidir. Karataş ve Binark’a göre, internet capsleri yalnızca yazılı ve görsel olarak düz bir metin değildir; onlar günümüzün normlarını ve değerlerini yansıtan “post(modern) folklor” araçlarıdır.



Capslerin üreticileri genellikle anonim olmasının yanında, bir capsin içeriği de kişiye göre değişebilir. Capslerin görseli aynı kalmasına rağmen, kullanılan metin olaylara, kişilere, zamana göre uyarlanabilir. Capsin içeriği veya görseli ya da ikisi birden, bu içerikleri oluşturmak amacıyla yapılmış programlar veya herhangi bir imaj düzenleme programları yardımıyla kısa sürede değiştirilip, internette paylaşıma sokulabilir. Çok kullanılan bu yöntem, güncel olaylara hızlı mizahi tepki verilmesi açısından önemlidir.

Sosyal medya ağlarının vazgeçilmez bir parçası haline gelen capsler, kullanıcıların kendilerini veya güncel bir durumu mizahi bir yaklaşımla ifade edebilmek için kullanılmaktadır. Şekil bakımından capslerin bir standardı vardır. Capslerde görselin, yaratıcı metnin yerleştirileceği yerler, renkler ve boyutlar bellidir.


Caps türleri altında capsler dörde ayrılmıştır. Bu türler şunlardır: Klasik capsler, temsili capsler, onlarda/bizde capsleri, aslında olan capsleri. Her türün kendine özgü bir kullanım biçimi ve dili olduğu görülmüştür. Birbirlerine çok benzemelerinin yanında, görsel içeriklerin seçiminde bile farklılıklar mevcuttur. Capsleri türlerine ayırmak, onları anlamak ve çözümlemek açısından önemlidir.


Klasik capsler; yaygın olarak kullanılan caps türüdür. Güncel olaylara durumlara veya kişilere göre yaratıcı içerikler ve görsellerin birleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. Capslerin genel özelliklerini taşımaktadır. Şekil olarak, görselin alt tarafına yerleştirilen kırmızı bir dikdörtgen üzerine metin girilmesiyle oluşturulur.



Temsili capsler Temsili sözcüğü Türk Dil Kurumu sözlüğünde örneğin, mesela gibi anlamlara gelmektedir. Bir anlamı da bir şeyi göz önünde canlandıran, temsille ilgili olarak yazmaktadır. Bu anlamıyla capslerde kullanılan Temsili anlamı birbirine çok yakındır. Birkaç türden biri olan Temsili Capsler, görselle metnin birleşmesinde daha kişisel bir konumdadır. Temsili Capsler de diğer capslere şekil olarak benzemektedir. Görselin en altına yerleştirilen kırmızı bir dikdörtgen üzerine metin yerleştirilir. Genel olarak metnin sonuna parantez içinde Temsili yazılarak türü belirtilir. Bazen de parantez içinde büyük harfle T yazılır. Sadece Temsili yazarak da kullanıldığı görülür. Bu, genelde kullanılan görselin anlatılmak istenen duygunun ne kadarını aktardığına göre değişir.


Capsi üretenin ve aynı zamanda o capsi yeniden paylaşanın bir anlamda duygularını aktarma amacı taşımaktadır. Yazı yerine fotoğraf vb. gibi görsellerle kendini ifade etmek daha popüler hale geldiğinden, Temsili Capslerin kullanımı da sıkça görülmektedir. Aynı zamanda güncel olaylara karşı muhalif veya eleştirel bir tavır sergileme biçimi olarak da yazı yerine çokça tercih edilir. Capslerin mizahi ve ironik içeriğe sahip oluşu bunda büyük rol oynar. Temsili adıyla kullanılması dışında bu tür capsler bir söz kalıbıyla da birlikte kullanılabilmektedir. “… yaparken ben” metni ile kullanılan capsler yine güncel durumlara karşı kişilerin hissettiği duyguları iletmektedir. Üç nokta ile boşluk bırakılan yere duruma veya olaya ilişkin bir fiil ya da isim getirilir. Hemen sonra gelen fiil de cümleye uygun olarak değiştirilir ve mizahi bir söz öbeği ortaya çıkar.



Onlarda / bizde capsleri

Capslerin bir diğer türü ise “onlarda / bizde” kelimeleriyle anlatılan, karşılaştırma içeren görsellerdir. Bu capslerde genelde iki görsel kullanılır; yan yana veya alt alta kullanılan görsellerden ilki “onlarda”, ikincisi ise “bizde” kelimelerini ifade etmektedir. Genellikle eleştiri içermektedirler. Bir durumun ya da olayın karşılaştırması yapılır. Bu karşılaştırma çoğunlukla yurtdışında çekilmiş fotoğraflar kullanılarak yapılır. Onlarda kısmı daha iyi ve güzel olanı temsil ederken, bizde kısmı daha komik, yerel ve iyi olmayan durumu gösterir. Buradaki amaç, güncel olaylara verilen bir tepki olarak eleştirel bir tutum üretmek ve bunu yaparken bir karşılaştırmayla mizahi dil yaratmaktır. Bu tür capsler güncel olaylarla ilgisi olsa da zamandan bağımsız, genel geçer özelliğe de sahiptir. Bunda toplumsal ve kültürel bazı davranışların ve alışkanlıkların yabancı benzerleriyle karşılaştırılması etkilidir. Bu davranışlar ve alışkanlıklar kısa zamanda değişikliğe uğramadığından, bu tarzda üretilen capsler de geçerliliğini hemen yitirmezler.


Şekil açısından diğer capslerle benzer tarzdadır. Ancak bu tür capslerde aynı anda iki görsel kullanıldığından, farklılıklar bulunmaktadır. Çoğunlukla görseller alt alta kullanılır ve onlarda kısmı üstte, bizde kısmı altta bulunur. Her bir metin, ait olduğu görselin altına, diğer caps formlarında olduğu gibi kırmızı dikdörtgen üzerine yazılır. Bazı durumlarda ise anlatılmak istenen durum çok açık değilse, onlarda ve bizde kelimelerinden sonra açıklayıcı bir iki kelime kullanılır.



Aslında olan capsleri

Bu tür capsler de Onlarda / Bizde capsleri gibi karşılaştırma içeren içeriğe sahiptir. Özenilen, beğenilen görece daha iyi olan durumlar, olaylar ile kişinin güncel durumunu mizahi ve ironik yolla karşılaştırmaktadır. Troller veya anonim hesaplar, güncel olaylar veya durumlar karşısında toplumun genelinin veya bir kısmının hissettiklerine uygun “Aslında Olan” capslerini üretirler. Mizah içermesinin yanı sıra, paylaşanların öz eleştiri yapmasında da imkân vermektedir. Bu tür capsler her zaman tezatlık içerir, Aslında Olanda gösterilen hep daha iyi ve güzelken aslında olan kötü olanı betimler. İki görselden oluşurlar, yerleşimleri üst üstedir. Bir görselde Aslında Olan yazısı yer alırken diğer görselde yapılmak istenen veya olunmak istenen durum veya eylemi anlatan metin bulunur. Şekil olarak Onlarda / Bizde capsleri ile neredeyse aynıdırlar.


Hayat ve ben capsler; Ünlü caps türü olan “Me vs. Life” ın Türkçeleştirilmiş hali diyebiliriz. “Hayata Karşı Duruşum” ismiyle de anılmaktadır. Genel olarak dünya çapında herkesin anlayabileceği görseller ile konuları içermektedirler. Ana konu hayatın zorlukları karşısında kişinin çaresizliği, yalnızlığı ve zorluklarıdır. Seçilen görsellerle metin birleşince mizahi bir caps ortaya çıkar. Diğer capslere şekil olarak benzeyen yapısı olsa da genel olarak farklı bir tarzı vardır. Tek bir görsel içinde güçlü ve güçsüz olan veya şanslı ve şanssız olan bulunur. Bunların üzerine ise metinler yerleştirilir. Sosyal medya ağlarında kullanıcıların duygusal durumlarını belirtmek amacıyla kullandıkları görülür. Üretilen capsler herkes tarafından deneyimlenebilen durumları içerdiğinden, çok paylaşılan capsler arasında bulunmaktadır. Çoğu zaman capsler özgün üretilse de bazen capsler üzerine Türkçe çevirileri yazılarak da yayılabilir.


Capsler, günümüzün yeni iletişim teknolojileriyle ortaya çıkmış önemli bir mizah görsel dilidir. Capsler konu olarak en çok güncel olaylardan beslenir.


Mizah eylemi birleştiricidir, kaynaştırıcıdır. “Ben”lerin “Biz”e dönüştüğü evrensel bir dildir. Mizah, engelleri yıkar, boyun eğmez. Özgürleştirici ve gerilim giderici yönü ile toplumu sakinleştirir, var olan yaşamın yükü ve baskısını hafifletir. Mizahın görsel diline dönüşmüş olan capsler sosyalliği sanal dünyada gerçekleştirenlere canlılık katar, düşündürücü, uyarıcı bir etkisi vardır. Mizah da olduğu gibi capslerde, gerilim gidericidir. İçinde yaşanılan gerçek yaşamın sınırlılığının dışına çıkılır; böylece gerilim boşalması ile haz birlikte paylaşılır.

Günümüzün gerilimli, yoğun ve hayal kırıklığıyla dolu dünyasında ruhsal sıkıntıların çözücüleri gülme eylemi ve mizahtır. Toplumu yönetmeye talip olanlar onların mutluluğu için güldürme ve mizah konusuna daha sağduyulu yaklaşmalı, hakaret, küfür içermediği sürece daha hoşgörülü olmalıdır.


Kaynakça

Not: Bu makale ICT MEDIA Dergisi'nin Ağustos 2017 sayısında yayınlanmıştır. Makalenin PDF versiyonuna https://www.sezaiturk.com sitesinin"Makaleler"  sayfasından ulaşabilir, linkten indirebilirsiniz....

Comentários

bottom of page